PROGRAMY WSPARCIA PRODUKCJI ROŚLIN WYSOKOBIAŁKOWYCH

Inicjatywa wsparcia upraw roślin białkowych wynika z analizy i konieczności zmian struktury upraw roślin rolniczych jak również z obecnych i przyszłych celów Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Jednym z nich jest pomoc w stosowaniu
i wykorzystywaniu środków produkcji w sposób efektywny, gwarantujący otrzymanie optymalnego i dobrego pod względem jakości produktu, przy minimalnym skażeniu środowiska. Osiągnięcie tego celu możliwe jest między innymi poprzez dywersyfikację upraw umożliwiających własną produkcję wszystkich komponentów pasz stosowanych w chowie zwierząt. Obecnie zarówno Polska jak i cała Unia Europejska uzależniona jest od importu podstawowego  składnika tych  pasz jakim jest śruta sojowa.  Tylko Polska, importuje rocznie około 2 mln t śruty sojowej pochodzącej z nasion uzyskanych z roślin genetycznie modyfikowanych (GMO). Jej zastąpienie rodzimymi roślinami białkowymi umożliwi nie tylko wspomnianą dywersyfikację upraw lecz również wpłynie na zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu.

Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, resort rolnictwa podjął działania mające na celu zwiększenie wykorzystania rodzimych surowców białkowych. Działania te można podzielić na dwa główne obszary:

1. Wsparcie specjalne, wynikające z płatności obszarowej do powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych, przeznaczone bezpośrednio dla rolników, oraz

2. Zwiększenie wykorzystania rodzimych surowców białkowych w produkcji pasz, przy uwzględnieniu aspektów ekonomicznych, żywieniowych oraz prośrodowiskowych.

Wsparcie specjalne wprowadzone  zostało w 2010 r. i będzie realizowane włącznie do 2013 r.  w ramach art. 68 rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009. Wsparcie to jest skierowane dla rolników uprawiających rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne w plonie głównym oraz ich mieszanki na terytorium całej Polski. Wyłączone ze wsparcia są natomiast mieszanki roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych ze zbożami. Wyjątkiem od tej zasady jest uprawa wyki siewnej, w przypadku której możliwe jest zastosowanie rośliny podporowej. Programem objęte są takie gatunki roślin jak: bób, bobik, ciecierzyca, fasola zwykła, fasola wielokwiatowa, groch siewny, groch siewny cukrowy, soczewica jadalna, soja zwyczajna, łubin biały, łubin wąskolistny, łubin żółty, peluszka, seradela uprawna, wyka siewna, koniczyna czerwona, koniczyna biała, koniczyna białoróżowa, koniczyna perska, koniczyna krwistoczerwona, komonica zwyczajna, esparceta siewna, lucerna siewna, lucerna mieszańcowa, lucerna chmielowa.

W roku 2010 oraz 2011 pula środków przeznaczona na realizację specjalnej płatności obszarowej wyniosła 10,8 mln euro natomistat w roku 2012 uległa zwiększeniu do 30 mln euro rocznie. Poniższa tabela przedstawia płatności w latach 2010 – 2012.

Tab. 1 Liczba wniosków oraz powierzchnia gruntów rolnych w ramach specjalnej płatności obszarowej do powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych w latach 2010 – 2012.

Kolejną formą wsparcia jest dopłata do materiału siewnego kategorii elitarny
lub kwalifikowany realizowana  ze środków finansowych dostępnych w ramach pomocy
de minimis. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie wykazu gatunków roślin uprawnych, do których materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany przysługuje dopłata z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany (Dz. U z 2007 r. Nr 46, poz. 300) dopłatę
w wysokości 160 zł do  ha można uzyskać do  takich roślin strączkowych jak łubin, groch siewny, bobik i wyka siewna.

Dodatkowe płatności można uzyskać również w ramach uprawy niektórych roślin wysokobiałkowych oraz strączkowych objętych krajową płatnością uzupełniającą (UPO) do tzw. grupy upraw podstawowych. Kategoria ta obejmuje m.in. takie uprawy jak: rośliny wysokobiałkowe – bób, bobik, łubin słodki i groch siewny, ale również rośliny strączkowe – wyka siewna, soczewica jadalna i ciecierzyca pospolita oraz rośliny strączkowe pastewne.
W roku 2012 pula środków przeznaczonych na ten rodzaj wsparcia wynosi 690 mln euro. Również na rok 2013 zaplanowana jest płatność dodatkowa której to maksymalny przewidywany poziom wsparcia wyniesie ok 570 mln euro. Będzie to tzw. płatność przejściowa w ramach wsparcia krajowego działająca na zasadach dotychczasowej płatności UPO.

Tab. 2 Stawki w ramach uzupełniających płatności obszarowych (UPO) w latach 2010 – 2012 zł/ha.

W ramach drugiego obszaru od 2011 r. realizowany jest program wieloletni
o charakterze naukowo wdrożeniowym „Ulepszanie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach”. Zgodnie z przyjętymi merytorycznymi założeniami program ma celu przyczynienie się do zwiększenia zainteresowania i wykorzystania krajowych odmian roślin strączkowych w produkcji pasz. Realizacja programu jest koordynowana przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB w Puławach, natomiast współwykonawcami są: Instytut Genetyki Roślin PAN
w Poznaniu (IGR), Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (UP) oraz Instytut Technologiczno – Przyrodniczy w Falentach (ITP).

Program zaplanowany jest na 5 lat i jest realizowany w oparciu o następujące priorytety:

1. Zwiększenie stabilności i jakości plonu wysokobiałkowych roślin strączkowych,
2. Nowe trendy w agrotechnice roślin strączkowych i sposoby zwiększania opłacalności uprawy,
3. Krajowe źródła białka roślinnego w żywieniu zwierząt monogastrycznych,
4. Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji, infrastruktury rynku
   i systemu obrotu, a także opłacalności wykorzystania roślin strączkowych na cele paszowe w Polsce,
5. Produkcja wysokiej jakości pasz z trwałych użytków zielonych