DEBATA ROLNA 2022

W dniu 21 października 2022 roku w Restauracji Platanova w Nowej Soli Lubuska Izba Rolnicza wraz z Sekretariatem Regionalnym Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w Zielonej Górze zorganizowała konferencje pn. Debata Rolna 2022. Jest to już kolejna odsłona konferencji Debata Rolna organizowanej przez Lubuską Izbę Rolniczą, której głównym celem jest wsparcie rolnictwa poprzez podejmowanie istotnych tematów dla lubuskiej i polskiej wsi, a także zaproszenie do dyskusji na aktualne, problemowe tematy uczestników konferencji tj. głównie rolników województwa lubuskiego oraz przedstawicieli firm i instytucji branży rolniczej i współpracujących z rolnikami.

Debatę Rolną 2022 otworzył: Stanisław Myśliwiec prezes Lubuskiej Izby Rolniczej, który podkreślił, iż głównym celem Debaty jest dyskusja nad problematyką rolnictwa i obszarów wiejskich oraz  próba znalezienia wspólnie rozwiązań na bolączki dotykające zarówno lubuskie, jak i polskie gospodarstwa rolne.

Pierwszy wykład pt. „Plan Strategiczny WPR na lata 2023-2027 – najważniejsze aspekty” przedstawił dr Mirosław Drygas z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Głównym celem unijnego rolnictwa, w tym polskiego, musi pozostać zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego obywatelom UE. Prelegent rozpoczął wystąpienie od sentencji prof. Kazimierza Secomskiego z 1967 r., która jest niezmiennie aktualna tj. „Jedynie bardziej ogólne i perspektywiczne spojrzenie na gospodarkę zasobami naturalnymi może zapewnić dobrobyt obecnych i przyszłych pokoleń, rozumnie korzystających z czynnika przyrody”. Paradygmat dalszego rozwoju UE, w tym również proponowane zmiany WPR, opiera się na pryncypiach definiujących zasadę zrównoważenia oraz jej horyzontalnego wdrażania w całej gospodarce, w tym także w sektorze rolno-spożywczym. Przedstawiając najważniejsze aspekty Planu Strategicznego WPR 2023-2027 nie sposób pominąć tematu Europejskiego Zielonego Ładu. W kwestiach dotyczących sektora rolnego najważniejszymi składowymi EZŁ są Strategia od pola do stołu oraz Strategia bioróżnorodności. Generalnie ich celem jest zbudowanie zrównoważonego systemu gospodarki żywnościowej w UE, co ma być osiągnięte w okresie 10 lat poprzez zmniejszenie: nawożenia o 20%, zużycia pestycydów o 50%, antybiotyków w produkcji zwierzęcej o 50% oraz wyłączenie 10% powierzchni użytków rolnych wykorzystywanych do produkcji rolniczej i powiększenie udziału areału upraw ekologicznych do co najmniej 25% w strukturze upraw w UE. Uzupełnieniem i znaczącym poszerzeniem propozycji zawartych w EZŁ jest trzynaście wniosków ustawodawczych zawartych w ogłoszonym przez Komisję Europejską 14 lipca 2021 roku w pakiecie legislacyjnym pt. „Fit for 55”, dotyczących polityki klimatycznej, energetycznej, transportu i podatków. Dokument skupia się na działaniach przyczyniających się do realizacji uzgodnionych w europejskim prawie o klimacie celów redukcji emisji CO2 o co najmniej 55% do 2030 r. oraz osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 roku.

Nowy kształt dokumentu programowego w formie tzw. Planu Strategicznego WPR obejmuje dwa filary. W ten sposób znika kolejny PROW, natomiast nadal będą obowiązywały odmienne procedury rozliczania budżetu przeznaczonego na 1 i 2 filar WPR. W skali roku w 1 filarze i wieloletnie w 2 filarze. Wprowadzono w I filarze WPR dobrowolne dla rolników a obowiązkowe dla krajów członkowskich tzw. Ekoschematy, charakteryzujące się podwyższonymi wymogami, a także silniejszymi zachętami dla potencjalnych beneficjentów.

Wprowadzenie tzw. warunkowości środowiskowej, obligującej do spełniania podwyższonych, w stosunku do dotychczasowych, wymogów rolno-środowiskowo-klimatycznych (np. normy dobrej kultury rolnej – GAEC oraz wymogi dobrego zarządzania – SMR), dotyczące zarówno rolnictwa i leśnictwa, traktowanych w uproszczeniu jako wstępny warunek do możliwości korzystania z przyszłego instrumentarium WPR. W odróżnieniu od uprzednio obowiązującego zazielenienia nie przysługują z tytułu spełniania tych wymogów płatności.

Prelegent przedstawił również główne cele i wyzwania rozwojowe polskiego rolnictwa, a są to:

1. Poprawa struktury obszarowej.
2. Polepszenie zarządzania zasobami naturalnymi, w tym działań mitygujących i adaptacyjnych do zmian klimatu oraz ochrony środowiska i krajobrazu wiejskiego.
3. Powszechna cyfryzacja w rolnictwie, w tym poprawa kompetencji cyfrowych rolników.
4. Zintensyfikowanie tworzenia i dyfuzji innowacji do praktyki rolniczej – wzmocnienie funkcjonowania AKIS.
5. Doskonalenie zawodowe rolników (m. in. rolnictwo zrównoważone).
6. Zapewnienie zwiększenia efektywności wsparcia finansowego.
7. Zachęty i zwiększenie zainteresowania rolników organizowaniem się i podejmowanie grupowych inicjatyw gospodarczych.
8. Eliminowanie nieuczciwych praktyk handlowych, też poprzez skracanie łańcuchów wartości.
9. Wprowadzenie szerszego instrumentarium stabilizacji dochodów, w tym wzmocnienie systemu ubezpieczeń.
10. Zwiększenie komplementarności interwencji z funduszy UE oraz środków krajowych aplikowanych na obszarach wiejskich.

W kolejnych okresach programowania systematycznie postępuje reorientacja celów UE i spada ranga WPR wśród ustanawianych priorytetów. Problem ten dotyczy również polityki spójności, mającej za swój główny cel niwelowanie zróżnicowania poziomu rozwoju pomiędzy krajami członkowskimi. Jednakże dokonujące się w bezprecedensowym w historii ludzkości tempie innowacyjne zmiany technik i technologii produkcji rolniczej (informatyzacja, robotyzacja, automatyzacja, sztuczna inteligencja), determinują rosnącą skalę potrzeb inwestycyjnych polskiego, jak i unijnego rolnictwa. Od racjonalnego zaspokojenia potrzeb w tym zakresie zależy zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego krajów członkowskich UE, w tym i Polski.

Czy PSWPR odpowiada tak sformułowanym wyzwaniom?

Kolejny wykład to „Europejski Zielony Ład – wpływ programu na rolnictwo”, a temat przedstawił prof. dr hab. Walenty Poczta z Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Na wstępie przedstawił on wybrane informacje dotyczące lubuskiego rolnictwa na tle rolnictwa polskiego i europejskiego; m. in.: strukturę gospodarstw rolnych, wielkość ekonomiczną gospodarstw, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt. Kolejna część dotyczyła powiązania rolnictwa z klimatem, wobec czego przedstawione były wykresy przedstawiające wysokość emisji CO2 i gazów cieplarnianych oraz produkcję energii, a także zmiany w klimacie jakie powodują, m. in. wzrost średnich rocznych temperatur. Globalne ocieplenie na przestrzeni lat może doprowadzić do powstania obszarów z długotrwałą suszą tam gdzie obecnie występuje intensywna produkcja rolnicza. Wobec tego najważniejszymi wyzwaniami klimatycznymi dla rolnictwa w XXI wieku będzie właśnie wysoka temperatura, ekstremalny przebieg pogody, susza – brak wody, nowe szkodniki i choroby roślin, ograniczony dostęp do surowców energetycznych oraz wymóg ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

Strategia na rzecz wzrostu, której celem jest przekształcenie UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo żyjące w nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce, która: w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto, w ramach której wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wykorzystania zasobów naturalnych. Jak zaznacza prelegent: EZŁ nie jest „prawem” ale znajduje odzwierciedlenie w WPR 2023-2027 i będzie znajdował w latach następnych.

Nie znajdują potwierdzenia oczekiwania, że polskie rolnictwo jest „przygotowane” na implementację EZŁ ze względu na strukturę i „rzekomo” niski poziom stosowania chemicznych plonotwórczych środków produkcji. Produktywność gospodarstw rolnych (też pracy i ziemi) w Polsce jest jedną z najniższych w UE, Jakość gleb jest niższa niż w krajach Europy Zachodniej oraz krótszy jest okres wegetacji, natomiast relatywnie wysoki jest poziom zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, a konieczność redukcji ich stosowania w polskim rolnictwie może skutkować większym spadkiem produkcji niż w rolnictwie krajów Europy Zachodniej czy Południowej.

Jakie mogą być skutki wprowadzenie EZŁ? Wdrożenie pełnej przewidzianej w EZŁ redukcji ochrony roślin (50 proc.) i poziomu nawożenia (20%) bez odpowiedniego przygotowania spowoduje: • spadek plonów i pogorszenie ich jakości, • co najmniej kilkunastoprocentowy spadek produkcji (13%), • podobny spadek dochodów rolników (11%), • pogorszenie bezpieczeństwa żywnościowego w wymiarze fizycznym (mniejsza produkcja rolna) i ekonomicznym (wyższe ceny żywności), • utratę przewag w handlu zagranicznym żywnością, • wdrożenie systemu rolnictwa ekologicznego na 25% UR pogłębiłoby spadek produkcji rolnej (produktywność ziemi w rolnictwie ekologicznym jest kilkukrotnie niższa niż w konwencjonalnym). Relacja kosztów ochrony roślin i nawożenia do wartości produkcji roślinnej wskazuje, że istnieją uzasadnione środowiskowo i ekonomicznie przesłanki do implementacji wielu elementów EZŁ w rolnictwie polskim, tzn. można: • zachować poziom produkcji a także go zwiększać (aspekt bezpieczeństwa żywnościowego), • zmniejszyć zużycie chemicznych środków plonotwórczych (aspekt środowiskowy), • poprawić efektywność techniczną wytwarzania (aspekt ekonomiczny). W pełni skuteczną metodą implementacji wymogów EZŁ jest rolnictwo precyzyjne, które: zapewnia utrzymanie wydajności nie mniejszych niż rolnictwo konwencjonalne, jest efektywne technicznie i ekonomicznie, jest korzystne dla środowiska i klimatu, ale wymaga wysokich nakładów inwestycyjnych.

Obowiązuje decyzja o ustaleniu kwoty płatności bezpośrednich nie wyższej niż 5 000 EUR, w ramach której rolnicy są w każdym przypadku uznawani za „rolników aktywnych zawodowo”. Uzasadnienie w PS WPR: „Zaproponowana wysokość progu pozwoli na wyeliminowanie ze wsparcia podmiotów, które dysponując znacznymi areałami ziemi rolnej nie zajmują się produkcją rolniczą. Zjawisko to nie sprzyja prawidłowej dystrybucji środków finansowych w ramach wsparcia bezpośredniego, którego zasadniczym celem jest wsparcie dochodów rolników. Największe ryzyko pobierania płatności przez osoby niezajmujące się produkcją rolną dotyczy w szczególności dużych podmiotów, które posiadając znaczne zasoby ziemi osiągają wysokie przychody z tego tytułu.

Przyjęcie w polskim rolnictwie granicy 5000 euro płatności bezpośrednich [dotyczy gospodarstw do około 20 ha UR, czyli wg PSR 2020 86,8% wszystkich gospodarstw o pow. 1 ha, które użytkują 43,3% UR w kraju] jako warunku definiującego aktywnego rolnika oznacza umożliwienie występowania praktyki pobierania dopłat przez gospodarstwa, które de facto nie prowadzącą działalności rolniczej (nie są aktywnym rolnikiem).

Płatności bezpośrednie.

Podstawowe wsparcie dochodu • 8 206,6 mln EUR, co stanowi 47,36 % PB • Szacowana stawka około 118 EUR/ha (stawka maksymalna ok. 130 EUR/ha, stanowiąca 110% stawki jednolitej z uwagi na możliwość zmniejszenia powierzchni wnioskowanej do Podstawowego wsparcia dochodu) • Wysokość wsparcia dla beneficjenta będzie obliczana jako iloczyn stawki jednostkowej oraz uprawnionych produktów (liczby hektarów) • Redukcja płatności i capping nie będą stosowane.

Uzupełniające redystrybucyjne wsparcie dochodu • 2 004,1 mln EUR, co stanowi 11,57% PB • Wsparcie przyznawane jako uzupełnienie Podstawowego wsparcia dochodu, do powierzchni od 1 ha do 30 ha • Powierzchnia gospodarstwa wynosząca 1-300 ha • Stawka ok. 40 EUR/ha (stawka maksymalna ok. 44,0 EUR/ha, stanowiąca 110% stawki jednolitej) • Wysokość wsparcia dla beneficjenta będzie obliczana jako iloczyn stawki jednostkowej oraz uprawnionych produktów (liczby hektarów).

Następnie prelegent przedstawił wysokość stawek płatności w poszczególnych wariantach ekoschematów oraz sposób punktacji, który pozwala na dostęp do ekoschematu.

Podsumowując przesunięcie 30 % środków z II filara WPR na zwiększenie płatności bezpośrednich spowodowało wzrost roli płatności z I filara do prawie 70% całości wsparcia. Podstawowe wsparcie dochodów stanowi tylko 47,36 % bezpośredniego wsparcia dochodów rolników, a szacowana stawka wynosi zaledwie 118 EUR/ha. Uzupełniające redystrybucyjne wsparcie dochodów stanowiące 11,57% wsparcia największe znaczenie będzie miało w gospodarstwach do 30 ha, mniejsze w gospodarstwach o powierzchni do 50 ha, zaś niewielkie (malejące wraz ze wzrostem powierzchni) w gospodarstwach 50-300 ha. Przeznaczenie aż 25% całości środków na ekoschematy będzie odgrywać zasadniczą rolę w poziomie wsparcia wszystkich gospodarstw, a szczególnie większych i dużych: 68% środków w ramach ekoschematów dotyczy produkcji roślinnej i ich wykorzystanie będzie odgrywało kluczową rolę w poziomie dopłat dla gospodarstw specjalizujących się w tej produkcji, 32 % środków w ramach ekoschematów dotyczy produkcji zwierzęcej, a ich znaczenie będzie mniej powszechne – może dotyczyć około 20% pogłowia (wyrażonego w DJP) w Polsce, ale w przypadku niektórych gospodarstw może mieć istotne znaczenie. Przeznaczenie 15% środków na wsparcie związane z produkcją powoduje, że mogą z niego znacząco skorzystać gospodarstwa prowadzące wybrane kierunki produkcji. Jednak przyjęte rozwiązania w niektórych przypadkach budzą wątpliwości. Istotnemu zmniejszeniu w PS WPR 2023-2027 uległa kwota środków w II filarze WPR, co głównie ograniczyło możliwości wspierania działań nakierowanych na cele wsparcia modernizacyjnego (inwestycji w gospodarstwach rolnych) i cele rozwoju obszarów wiejskich.

Ostatni planowy temat, a mianowicie „Podatek VAT w prowadzeniu gospodarstw rolnych” zaprezentował dr hab. Arkadiusz Sadowski prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Na wstępie przedstawił podstawowe definicje i uregulowania prawne dotyczące podatku od towarów i usług. W Polsce VAT funkcjonuje od 5 lipca 1993 r. i uregulowany został ustawą o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym z dnia 8 stycznia 1993 r. (Dz. U. Nr 11 z późniejszymi zmianami). Jakie są stawki VAT? Stawka podstawowa – w każdym kraju UE stosuje się stawkę podstawową, która obowiązuje w odniesieniu do dostaw większości towarów i do większości świadczonych usług. Stawka podstawowa nie może być niższa niż 15 proc. Stawka obniżona – jedna lub dwie stawki obniżone mogą być stosowane w odniesieniu do niektórych określonych towarów i usług (na podstawie wykazu w załączniku III do dyrektywy VAT), jednak – w większości przypadków – stawki te nie mają zastosowania do usług świadczonych drogą elektroniczną. Wspomniane tu stawki obniżone nie mogą być niższe niż 5 proc.

Jak wygląda podatek VAT w rolnictwie? Zasady funkcjonowania podatku od towarów i usług w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie zostały określone w ustawie z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym i ustawy o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 68, poz. 805). Od 4 września 2000 r. nieprzetworzone produkty rolne opodatkowane zostały podatkiem VAT. Oznacza to, że przy dostawie nieprzetworzonych produktów rolnych VAT stał się kalkulacyjnym składnikiem ceny. Podatek wynosi 5% lub 8% tzw. ceny netto. Jest on doliczany i rozliczany z właściwym  urzędem skarbowym niezależnie od tego, czy dostawa ma charakter zaopatrzeniowy, inwestycyjny czy konsumpcyjny.

Rolnik ryczałtowy. Za rolnika ryczałtowego uważa się rolnika dokonującego dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczącego usługi rolnicze, korzystającego ze zwolnienia od podatku, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Rolnik ryczałtowy nie ma obowiązku: wystawiania faktur, prowadzenia ewidencji sprzedaży i zakupu towarów i usług, dokonania zgłoszenia rejestracyjnego w urzędzie skarbowym, co nie zwalnia rolników z konieczności posiadania numeru identyfikacji podatkowej, składania w urzędzie skarbowym deklaracji podatkowych dla podatku VAT.

Zasady rozliczania podatku VAT. W okresach rozliczeniowych (miesięcznych lub kwartalnych), obliczana jest różnica (saldo) kwot podatku należnego i naliczonego. W przypadku, jeśli większa jest wartość podatku należnego, podatnik jest zobowiązany przekazać kwotę salda VAT do urzędu skarbowego. W przypadku, gdy większa jest wartość podatku naliczonego, podatnik otrzymuje zwrot kwoty salda VAT z urzędu skarbowego lub obniża o nią podatek należny od swojej sprzedaży w następnym miesiącu lub kwartale.

Na zakończenie wykładowca zmierzył się z pytaniem „czy i kiedy warto zrezygnować ze statusu „rolnika ryczałtowego”? W związku z tym przedstawił wyliczenia dochodu gospodarstwa w różnych produkcjach. Przy założeniach o braku inwestycji w gospodarstwie oraz braku tarczy inflacyjnej, dochody gospodarstw są bardzo zbliżone, tj. dochody rolnika vatowca i rolnika ryczałtowego. Przedstawione wyniki opierają się na danych uśrednionych. Przepływy pieniężne w każdym gospodarstwie są inne, dlatego decyzje o formie rozliczania VAT należy podejmować na podstawie własnych obliczeń. Do tego niezbędne jest prowadzenie zapisów rachunkowych.

Po ostatnim wystąpieniu prezes LIR Stanisław Myśliwiec, dziękując wszystkim za przybycie, oficjalnie zamknął konferencje i zaprosił uczestników do skorzystania z przygotowanego poczęstunku.

GALERIA: