SYSTEMY SPRZEDAŻY BEZPOŚREDNIEJ W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

W ślad za inicjatywami wojewódzkimi i krajowymi Izb Rolniczych dotyczących działań likwidacji barier w sprzedaży bezpośredniej produktów rolnych przedstawiamy możliwości jakie istnieją  w innych państwach UE. Prace  miały postępować w kierunku udogodnień dla małych producentów, natomiast ostatnie informacje o regulacjach zabraniających wędzenia tradycyjnych wędlin przeczą tej informacji.

W krajach UE istnieje pewna dowolność w interpretacji prawodawstwa unijnego definiującego sprzedaż bezpośrednią jako „dostawy dokonywane przez producenta małych ilości surowców do konsumenta końcowego lub lokalnego zakładu detalicznego bezpośrednio zaopatrującego konsumenta końcowego” (rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych) są różnie interpretowane. W wielu przypadkach (np. we Francji, Włoszech, na Węgrzech) pojęcie „sprzedaż bezpośrednia” obejmuje również sprzedaż przetworów wyprodukowanych przez rolników.

Ponadto państwom członkowskim UE pozostawiono dużą swobodę w zakresie stanowienia przepisów dotyczących sprzedaży produktów spożywczych wytworzonych w ramach tzw. „działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej” (MLO). z art. 1 ust. 5 lit. b (ii) rozporządzenia nr 853/2004 PEiR ustanawiającego szczegółowe przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego wynika, że działalność marginalna, lokalna i ograniczona określana jest w prawie krajowym.

Francja
Sprzedaż bezpośrednia oraz lokalna (ograniczona) i marginalna są traktowane łącznie.

Produkty mięsne
Przedsiębiorcy prowadzący niezatwierdzone ubojnie drobiu i zajęczaków: mogą sprzedawać – bezpośrednio konsumentowi na terenie zakładu lub na pobliskim rynku, dla lokalnego handlu detalicznego – całe tusze oraz pochodzące z nich produkty (uzyskane z rozbioru lub przetworzenia tuszy),
mogą uczestniczyć w corocznych i dwuletnich imprezach na terenie całego kraju, o ile sprzedaż dotyczyć będzie wyłącznie produktów poddanych stabilizacji i prowadzona będzie przez nich we własnym zakresie,
nie wolno im zamrażać całych tusz oraz produktów pochodzących z ich rozbioru lub przetwarzania (za wyjątkiem produktów przeznaczonych do spożycia w gospodarstwie hodowcy), nie wolno im prowadzić sprzedaży wysyłkowej tusz i produktów  przetworzenia tusz.
Zakazany jest ubój cieląt i źrebiąt. Niedozwolona jest sprzedaż ubijanych w gospodarstwie świń i małych przeżuwaczy – mogą być wykorzystane tylko na własny użytek.

Produkty roślinne
Dla sprzedaży bezpośredniej i lokalnej produktów roślinnych przez gospodarstwo nie ma zakazów i limitów, pod warunkiem przestrzegania przepisów sanitarno-higienicznych.
Jaja – limity ilościowe dotyczą sprzedaży jaj, które nie przechodzą przez certyfikowane centra pakowania.
W odniesieniu do sprzedaży produktów przetworzonych, rolników obowiązują te same przepisy co inne podmioty zajmujące się przetwórstwem spożywczym, przy czym zgodnie z rozporządzeniem 853/2004 dopuszczone są pewnego rodzaju derogacje od obowiązku posiadania zezwolenia sanitarnego. We Francji, w ramach sprzedaży bezpośredniej produktów rolnych, można sprzedawać m.in.: mleko, mięso, jaja, owoce, warzywa, chleb, foie gras, jogurty, sery, dania gotowe do spożycia.

Najkorzystniejszą formą sprzedaży konsumentom końcowym produktów wytworzonych przez rolników są tzw. punkty sprzedaży zbiorowej. Są to struktury o szczególnym działaniu, pozwalające producentom wprowadzać na rynek produkty bez konieczności uzyskania pozwoleń, jednakże pod warunkiem spełniania pewnych wymogów (w tym np. przestrzegania norm sanitarnych oraz zgłoszenia do prefekta). W punkcie sprzedaży zbiorowej kilku producentów oferuje, w formie sprzedaży bezpośredniej, produkty pochodzące z ich gospodarstw. Producenci są zobowiązani do obecności przy sprzedaży (może ich reprezentować pracownik zatrudniony w gospodarstwie) i mogą sprzedawać swoje produkty wyłącznie konsumentom końcowym. Francuscy rolnicy sprzedają w takich punktach różnorodne produkty, wytworzone we własnych gospodarstwach takie jak wino, dżemy, soki i wędliny.

Włochy

W ramach sprzedaży bezpośredniej produktów rolniczych dopuszczalna jest nie tylko sprzedaż produktów nieprzetworzonych, ale również sprzedaż różnorodnych przetworów roślinnych oraz zwierzęcych (w tym mlecznych). Największe znaczenie w zakresie sprzedaży bezpośredniej mają następujące produkty:

-wino i inne produkty sektora winorośli,
– produkty sektora owoców i warzyw,
– produkty sektora oliwek (w tym oliwa),
– mleko i produkty mleczne (w tym sery),
– mięso i mięso „spreparowane” (np. przetwory mięsne przygotowane do dalszej obróbki); w ramach sprzedaży bezpośredniej dopuszczalna jest także sprzedaż wędlin,
– miód.

Najwięcej farm sprzedaje swoje produkty bezpośrednio w gospodarstwie (63,4% całkowitej sprzedaży bezpośredniej), oraz – na targowiskach, lokalnych kiermaszach, targach itp. (24%). Najmniejszy, 14% udział w sprzedaży bezpośredniej mają sklepy sprzedające produkty dostarczane bezpośrednio z gospodarstw (tzw. farm shops). We Włoszech szczegółowe zasady sprzedaży bezpośredniej są określane w przepisach poszczególnych regionów. Zasadą podstawową  sprzedaży jest to, że produkty te mają pochodzić z farmy rolnika. Działalność taka musi być zarejestrowana, spełniać wymogi sanitarne.

Produkty przetworzone mogą być oferowane do sprzedaży bezpośredniej dla konsumenta końcowego w danej prowincji i/lub w prowincjach sąsiednich. Sprzedaż ma być prowadzona przez rolnika, który dane produkty wytworzył. Produkty takie mogą być sprzedawane na rynku, targowisku, festynie, jak również oferowane w sklepach (prowadzonych przez tego rolnika). Rolnik może również dostarczać te produkty do sklepów lub placówek handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego, pod warunkiem, że sklep lub inna placówka detaliczna znajduje się na terytorium prowincji, w której znajduje się farma produkcyjna, lub sąsiednich.

Sprzedaż taka obejmuje następujące produkty :
mięso (wieprzowe, wołowe, końskie, kozie, baraninę, dziczyznę, mięso drobiowe i królicze);
przetwory mięsne (rodzaj półproduktów wstępnie przetworzonych, jest to np. solone mięso lub mięso solone i dodatkowo przyprawiane i rolowane, ale nie gotowane);
miód oraz produkty na bazie miodu (słodycze na bazie miodu z suszonymi owocami);
produkty przetwórstwa owoców, warzyw i zbóż: np. dżemy, syropy, soki owocowe, marynaty, konserwy warzywne, suszone warzywa, mąka;
chleb i inne wypieki (szeroki wachlarz przetworów, w wytwarzaniu tych produktów jako dodatki można bowiem stosować drożdże, sól, cukier, jaja, masło rodzynki, dynię, itp.);
oliwa z oliwek (z pierwszego tłoczenia).

Dla każdej z ww. kategorii produkcji wskazano limity produkcji. W ten sposób określono, co może być uznane za „małą produkcję lokalną”. Przykładowe limity sprzedaży:

mięso – z maksymalnie 30 świń (odpowiednik tzw. 6 jednostek UGB), utrzymywanych w gospodarstwie przez co najmniej 4 miesiące. Ubój i przetwarzanie mięsa może być prowadzone w okresie od połowy października do końca lutego, a w gminach górskich – od połowy października do końca marca. Można też ubijać inne zwierzęta, jednak całkowita liczba tych zwierząt nie może przekroczyć w tych okresach odpowiednika 6 jednostek UGB. Ubój zwierząt gospodarskich i przetwarzanie mięsa ma być przeprowadzane w certyfikowanych ubojniach spełniających kryteria wskazane w unijnym rozporządzeniu nr 853/2004. Dopuszczalny jest też ubój i przetwarzanie w gospodarstwie, jeśli spełnia ono te kryteria; mięso drobiowe i króliki – można ubijać do 2 tys. sztuk rocznie; przetwory owocowe i warzywne – w sumie do 2 000 kg/rok; mąka – do 2 000 kg/rok; warzywa suszone – łącznie do 2 000 kg/rok; miód – z pasieki do 40 uli; chleb i inne wyroby piekarskie– łącznie nie więcej niż 3 000 kg rocznie, oliwa z oliwek to 1500 kg rocznie.

Słowacja

Produkty sprzedawane w ramach sprzedaży bezpośredniej muszą spełniać kryterium pierwotnej produkcji, tzn. nie mogą być przetworzone, pakowane, nie może dochodzić do zmiany ich charakteru. Producenci mogą prowadzić sprzedaż bezpośrednio z gospodarstwa, na lokalnym targu lub dostarczać produkty do lokalnych zakładów detalicznych, w przypadku mięsa zakład musi być zlokalizowany w odległości maks. 2 godzin czasu dojazdu od terytorialnej granicy regionu, w którym mieści się siedziba Regionalnego Urzędu Weterynarii, który dokonał rejestracji pierwotnego producenta. Ponadto, w przypadku pierwotnych produktów pochodzenia zwierzęcego lokalny zakład detaliczny jest określony jako stosowny sklep, stołówka lub targowisko. Nie jest dozwolone dostarczanie małych ilości pierwotnych produktów pochodzenia zwierzęcego do tymczasowych stoisk oraz pojazdów handlu obwoźnego.
Przykładowe dopuszczalne limity produktów przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej:
ryby – jednorazowy zakup od pierwotnego producenta w gospodarstwie lub na lokalnym targu w maksymalnej kwocie 20 euro; produkty pochodzenia roślinnego – rocznie nie więcej niż:200 kg ziarna zbóż, 100 kgsuchych warzyw strączkowych, 2000 kg ziemniaków, 500 kg warzyw kapustnych, 2000 kg kapusty,200 kg warzyw o jadalnych owocach, 50 kg warzyw korzeniowych, 100 kg cebuli, 50 kg strączkowych, 1000 kg owoców ziarnkowych, 500 kg owoców pestkowych, 100 kg owoców jagodowych; jaja – do 60 szt. tygodniowo nieposortowanych jaj dla jednego konsumenta końcowego; surowe mleko – ilość surowego krowiego, owczego lub koziego mleka, która odpowiada zwykłej dziennej konsumpcji mleka w gospodarstwie domowym konsumenta końcowego; dozwolona jest sprzedaż wyłącznie bezpośrednio konsumentom końcowym, z gospodarstwa produkującego mleko, sprzedane w ciągu 2 h po udoju; w przypadku mleka schłodzonego – musi być doprowadzone do temperatury od 4-8 Ci sprzedane w ciągu 24 h od udoju  oraz umieścić tekst ostrzeżenia: „Surowe mleko należy przed konsumpcją przegotować. Nie nadaje się do spożycia przez dzieci, kobiety w ciąży, chore i stare osoby lub osoby z osłabioną odpornością”; miód – ilość zwykłej konsumpcji miodu w gospodarstwie domowym konsumenta końcowego.

Zasady prowadzenia sprzedaży produktów wytworzonych w ramach działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej.

Mleko i produkty mleczne: marginalna działalność – może ją prowadzić lokalny zakład detaliczny, w którym dziennie przetworzonych jest maksymalnie 500 l mleka krowiego, 250 l mleka owczego, 100 l mleka koziego, oraz zakład ten dostarcza, tygodniowo do innych zakładów detalicznych, maksymalnie 35% łącznej ilości przetworzonego mleka i 35% wyprodukowanych produktów; lokalna działalność lokalnego zakładu detalicznego dotyczy dostarczania na odległość maks. 2 h dojazdu pod warunkiem przestrzegania wymogów higienicznych podczas transportu; ograniczona działalność dotyczy zakładów detalicznych, które dostarczają mleko i produkty mleczne bezpośrednio do konsumenta końcowego, lub dostaw do innych zakładów, które świadczą usługi restauracyjne, pod warunkiem, że z dostarczonych produktów przygotowują potrawy przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji. Z tej działalności są wyłączone dostawy do zakładów, które świadczą usługi żywienia w szkołach, przedszkolach, szpitalach.

Mięso i produkty mięsne: małymi zakładami uboju i przetwórstwa mięsa są: 1) ubojnie – maksymalnie 30 jednostek żywego inwentarza tygodniowo; 2) zakłady mięsne, które produkują do 5 ton mięsa tygodniowo. Wymienione zakłady uprawnione są do stosowania wyjątków w zakresie wymogów budowlano-technicznych. Zakłady te zobowiązane są jednak do spełniania wymogów unijnych rozporządzeń nr 852 i 853. Zakład detaliczny może dostarczać mięso oraz produkty mięsne, na odległość do 2 h, pod warunkiem spełnienia wymogów higienicznych dotyczących transportu.

Obowiązujące limity dostaw mięsa i produktów mięsnych wynoszą tygodniowo:
1) w zakresie krojenia, porcjowania, usuwania kości: do 2 ton mięsa zwierząt kopytnych, do 1,5 tony mięsa drobiowego, króliczego oraz strusiego;
2) produkcja maksymalnie 1 tony mięsa mielonego oraz produktów  do zużycia po gotowaniu;
3) produkcja do200 kgmięsa oraz produktów do zużycia w stanie surowym, które nie były poddane obróbce cieplnej;
4) w zakresie dostarczania do innych zakładów detalicznych: do 25% łącznej ilości.

Węgry

W ramach sprzedaży bezpośredniej na Węgrzech dopuszcza się sprzedaż: produktów  roślinnych (owoce, warzywa) oraz grzybów; produktów pierwotnych pochodzenia zwierzęcego (drób, ryby, mleko surowe, jaja, miód); sprzedaż mięsa wołowego, wieprzowego, koziego i jagnięciny jest dopuszczalna, ale – wymagania są tu surowsze; przetworów roślinnych i zwierzęcych, również chleba i ciast.
Limity sprzedaży produktów pierwotnych pochodzenia zwierzęcego: drób – ubój i sprzedaż: kury: 200 szt./tydzień; ptactwo wodne, indyki: 100 szt./tydzień; ryby – 6000 kg/rok; mleko surowe – 200 l/tydzień; jaja konsumpcyjne – 500 szt./tydzień lub 20 000 szt./rok; miód do 5 000 kg/rok. Produkty, płody rolne oraz ryby mogą być sprzedawane ostatecznemu konsumentowi lub zakładom gastronomicznym oraz zakładom handlu detalicznego, umiejscowionym do40 kmw linii prostej. Produkty pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce) oraz miód, żywe ryby można  sprzedawać konsumentowi ostatecznemu na targowiskach, rynku, imprezach, w ilościach: produkty pochodzenia roślinnego – 20 ton/rok, miód i wyroby pszczelarskie – 5 000 kg/rok, grzyby – 100 kg/tydzień, ryby – 6 000 kg/rok.
Producenci rolni mogą prowadzić gospodarstwa agroturystyczne. Drobni producenci mogą również wykonywać następujące czynności – usługi, umożliwiające poszerzenie zakresu sprzedaży bezpośredniej:
1) wędzenie – na terenie własnego gospodarstwa;
2) suszenie owoców, suszenie i mielenie – na terenie własnego gospodarstwa;
3) ubój zwierząt, przerób mięsa – w odpowiednio wyznaczonym miejscu i w miejscu imprez;
4) przyrządzanie potraw (chleba, ciast, smażenie powideł) – w  wyznaczonym miejscu i w miejscu imprez;
5) czyszczenie ziarna – na terenie gospodarstwa osoby zamawiającej usługi;
6) wytłaczanie ziaren roślin oleistych, owoców, warzyw oraz pasteryzacja – na terenie gospodarstwa osoby zamawiającej usługi.

Producent może prowadzić sprzedaż do 40 km oraz w regionie lub na targowiskach krajowych i imprezach. Sprzedaż odbywać się może bezpośrednio – w gospodarstwie, na miejscu prezentacji lub z przewozem do domu końcowego konsumenta czy do zakładu gastronomicznego.
Producent prowadzący sprzedaż zgłasza działalność pisemnie do Krajowego Biura Zdrowej Żywności w swoim rejonie, które nadaje mu numer rejestracyjny. Sprzedaż może być prowadzona również przez najbliższego członka rodziny.

Przeprowadzając tradycyjny ubój zwierząt na terenie własnego gospodarstwa rocznie można ubić:
12 szt. trzody chlewnej, 24 szt. owiec, 24 szt. kóz,  2 szt. bydła rogatego, wliczając w to przerób dla zakładów gastronomicznych lub w celu wykorzystania surowca na imprezach. Wiek owiec i kóz nie może przekraczać 18 miesięcy, bydła – 30 miesięcy.

Producent może sprzedawać mięso na terenie własnego gospodarstwa (po badaniu przez weterynarza) konsumentowi końcowemu,  do regionalnych sklepów i zakładów gastronomicznych. Nie może sprzedawać na targowiskach. W procesie produkcji, magazynowania i transportu produktów należy przestrzegać podstawowych przepisów higieny. W przypadku sprzedaży jaj konsumpcyjnych w liczbie ponad 50 szt. jaja należy oznakować. Przy obróbce termicznej mleka, uboju drobiu itp., należy przestrzegać określonych przepisami procedur technologicznych.

W ramach sprzedaży bezpośredniej można wprowadzać do obrotu następujące produkty przetworzone:
pochodzące z przerobu mięsa, np. wędliny – w ilości 70 kg/tydzień lub 2600 kg/rok,

-dżemy, powidła, soki – 5200 kg/rok, ale nie więcej niż 150 kg/tydzień.
Producent zobowiązany jest do prowadzenia ewidencji wytworzonych i sprzedanych produktów (ilość, miejsce i data sprzedaży). Producent musi też sporządzać kartę informacyjną, w której wyszczególnia: imię i nazwisko, miejsce produkcji, nazwę produktu, skład, termin spożycia, temperaturę przechowywania. Konieczne są również odpowiednie zaświadczenia weterynaryjne. Każdy produkt powinien posiadać etykietę, na której znajdują się informacje z w karty informacyjnej.

Rumunia

Sprzedaż bezpośrednia produktów pochodzenia zwierzęcego. Rumuńskie prawodawstwo rozróżnia dwie kategorie, tzn.: sprzedaż bezpośrednią – gdzie drobni producenci mogą sprzedawać swoje produkty pierwotne (mleko, produkty rybołówstwa, jajka, dziczyznę) na targach, placach i wystawach organizowanych okresowo przez władze lokalne/ wojewódzkie; handel detaliczny, który obejmuje dostarczanie produktów pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego, wytwarzanych w zarejestrowanych przedsiębiorstwach (spełniających wymogi sanitarne, weterynaryjne), sprzedających produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso surowe, mięso mielone, mięso gotowane i/lub produkty na bazie mięsa, sery, ryby, jaja, dziczyzna, mięso drobiowe lub zajęczaków) oraz pieczywo, warzywa i owoce.

Ilości produktów pierwotnych pochodzenia zwierzęcego: surowe mleko – zgodnie z kwotą mleczną;
świeże produkty rybołówstwa – do 300 kg/transport dla ryb złowionych w morzu, i 50 kg/transport dla ryb złowionych w wodach słodkich; dziczyzna – jedna duża sztuka lub 10 sztuk małych z kwoty przyznanej na polowanie; mięso drobiowe lub zajęczaków pochodzących z fermy – do 2000 szt. drobiu i 1000 szt. królików/rok; ślimaki i małże – do 50 kg/tydzień; jaja – z ferm posiadających do 50 kur.

Drobni producenci sprzedający produkty pierwotne pochodzenia zwierzęcego muszą przestrzegać wszystkich wymogów higieny  wg Rozp. (WE) Nr 852/2004 PEiR. Mogą oni prowadzić sprzedaż na targach, placach i wystawach oraz w handlu obwoźnym. Drobni producenci muszą się zarejestrować w Dyrekcji ds. Sanitarno-Weterynaryjnych i Bezpieczeństwa Żywności.

Przetwarzanie i sprzedaż produktów tradycyjnych.

Zezwolenie na sprzedaż takich produktów mają zarejestrowani producenci (w ministerstwie rolnictwa), przetwarzający surowe produkty na podstawie tradycyjnych przepisów. Gospodarstwa mogą produkować produkty tradycyjne z surowców wytworzonych w gospodarstwie i sprzedawać je bezpośrednio klientom, do marketów i na targowiskach a nawet eksportować poza granice Rumunii, wtedy przestrzegać zasad rozporządzenia (WE) nr 852/2004.

Jak widać, rozwiązania u innych, w jednej Unii są  prostsze i korzystniejsze dla rolników. Izby lobbują nadal podobne rozwiązania do wprowadzenia w Polsce. Na dzisiaj wiemy, że spośród zgłaszanych przez Izby propozycji zmian w przepisach, szansę na realizację ma –  sprzedaż jaj z gospodarstwa, sprzedaż zsiadłego mleka oraz rozszerzenie asortymentu sprzedaży produktów objętych procedurą MOL.  Nadzieję wzbudził też projekt na umożliwienie sprzedaży wielu produktów z gospodarstwa  do ogólnej kwoty rocznie ok.10 tys. zł. Poprzez powyższe przykłady rozwiązań sprzedaży bezpośredniej upada mit jakoby „UE zakazuje”, oczekujemy więc dobrej woli i przychylenia się nad problemem w kraju.

Opr. Mp,MIR