SPOTKANIA ROLNIKÓW Z PRZEDSTAWICIELAMI IUNG W PUŁAWACH

W dniach 24-25 kwietnia br. w Lubuskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Kalsku odbyły się spotkania rolników z województwa lubuskiego z przedstawicielami Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach (IUNG)– dr Anną Nieróbcą z Zakładu Agrometeorologii i Zastosowań Informatyki, dr hab. Jerzym Kozyrą kierownikiem Zakładu Biogospodarki i Agrometeorologii oraz dr hab. Rafałem Pudełko kierownikiem Zakładu Geomatyki (NGE).

Głównym celem spotkań było omówienie działania Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej,  wyjaśnienie w jaki sposób SMSR powiązany jest z aplikacją suszową oraz nawiązanie stałej współpracy pomiędzy lubuskimi rolnikami a Instytutem.

Przedstawiciele IUNG podkreślali, że Instytut jest odpowiedzialny jedynie za pewny element całego programu aplikacji suszowej, stąd tylko w niewielkim stopniu może być adresatem słów krytyki płynących pod jej adresem. „Wszyscy wiemy, że prawidłowej oceny suszy nie da się zrobić zza biurka, stąd zbieranie informacji z terenu, nawiązywanie współpracy z rolnikami jest jednym z głównych celów naszych działań. Cieszymy się że jest wola z Państwa strony do nawiązania współpracy”.

Podczas prezentacji szczegółowo omówiono zasady działania Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej oraz w jaki sposób SMSR współpracuje z aplikacją suszową. System monitorowania suszy został opracowany w IUNG pod koniec pierwszej dekady tego wieku, kiedy to skutki suszy dla wielu rolników były bardzo dramatyczne. Monitorowanie tego zjawiska miało być narzędziem, na podstawie którego MRiRW będzie podejmowało działania pomocowe. W tamtym okresie, system wskazywał wystąpienie suszy jedynie w części gmin i na tej podstawie były powoływane komisje suszowe. Od kilku lat susza występuje już praktycznie na terenie całego kraju i odchodzi się od powoływania komisji. System ten został usankcjonowany prawnie Ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich. Ustawą określono, że suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września danego roku – klimatycznego bilansu wodnego poniżej określonej wartości dla poszczególnych gatunków lub grup roślin uprawnych oraz kategorii glebowych.

Warto pamiętać, że SMSR, który jest prowadzony od 20 lat, miał początkowo tylko jedno zadanie – wskazać te gminy, dla których straty w wymienionych w rozporządzeniu roślinach wynoszą ponad 20%. Na tej podstawie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wspólnie z wojewodami miało podejmować decyzję o uruchomieniu narzędzi wsparcia dla rolników.

Aplikacja suszowa jest natomiast zupełnie innym systemem, który powstał na zlecenie MRiRW i ówczesnego Ministerstwa Cyfryzacji. Rok 2019 był jej rokiem pilotażowym, a w 2020 aplikacja już zaczęła działać. Stąd kierowane do IUNG uwagi odnośnie działania aplikacji – np. przerw w jej działaniu czy jakichkolwiek zmian, które się w niej pojawiają, są bezzasadne. Aplikację suszową tworzy kilka instytucji – przede wszystkim Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która dostarcza wszystkie dane katastralne i dane przestrzenne do późniejszej oceny. Rolnicy, którzy logują się do aplikacji widzą i otrzymują te dane, które wcześniej zadeklarowali w systemie dopłat bezpośrednich. Kolejnym członkiem tej machiny aplikacyjnej jest Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, który ocenia czy strata jaka wystąpiła w danym sezonie w wyniku suszy jest wyższa niż 30% średnich dochodów. Jeżeli tak, wówczas istnieje możliwość uruchomienia środków pomocowych ze strony państwa a sama wartość 30% określona jest przez przepisy unijne.

W aplikację suszową IUNG jest zaangażowany poprzez procentową ocenę straty dla poszczególnych działek rolnych. Ministerstwo przyjęło zasadę, że wielkość start oceniana będzie przez Instytut, a nie przez rolnika. Instytut monitoruje suszę w oparciu o dwa czynniki: meteorologiczny (ocenę opadów i parowania – klimatyczny bilans wodny) oraz sytuację siedliskową (na jakich glebach prowadzona jest uprawa). Okresów raportowania jest 14. Monitoring rozpoczyna się 20 maja a kończy 30 września. Przy czym system monitoruje i ocenia sytuację na podstawie 60 dni wstecz, czyli od około 20 marca.  Co 10 dni sytuacja jest opracowywana i udostępniana ministerstwu oraz w serwisach internetowych IUNG. Ocenie podlega uprawa prowadzona w sposób prawidłowy „w średnim wymiarze” tj. przy stosowaniu prawidłowej agrotechniki, właściwych dawek nawozowych, środków ochrony roślin etc. Nie rozróżniane są systemy gospodarowania tzn. czy jest to uprawa ekologiczna, intensywna, czy ekstensywna. Ta sama uprawa na dwóch sąsiadujących ze sobą działkach, a co za tym idzie, tymi samymi warunkami agrometeorologicznymi, ale przy zastosowaniu dwóch różnych metod agrotechnicznych będzie w różnej kondycji.

Uczestniczący w spotkaniu rolnicy zgłaszali, iż ze względu na coraz cieplejsze zimy, a co za tym idzie niemal całoroczną wegetację roślin okres raportowania powinien być przyspieszony i odbywać się minimum od 15 lutego. W tym względzie system powinien być „elastyczny”, bowiem rok do roku różnice w fazie rozwoju roślin bywają bardzo różne.  Najlepiej jednak, by monitorowanie stanu upraw miało miejsce przez cały rok, tak by był jasny obraz tego jak wygląda sytuacja późną jesienią, jak rośliny są przygotowane do przezimowania, jak wpływają na nie stresy termiczne (przymrozki, wysokie temperatury), występowanie szkodników, chwastów, podtopień, szkód łowieckich, huraganu, deszczu nawalnego. I co bardzo ważne – suszy zimowej spowodowanej brakiem okrywy śnieżnej.

Podczas ożywionej dyskusji wymieniano także, iż dla kondycji upraw znaczenie mają również: rodzaj zastosowanych odmian, niedobory fosforu, potasu, system prowadzenia uprawy – orkowy, bezorkowy i wiele innych.

Marek Strzelczyk Delegat do Krajowej Rady Izb Rolniczych z ramienia LIR powiedział o ostatnich rozmowach samorządu rolniczego z ministerstwem, podczas których podniesiono, iż „lekarstwem” i punktem wyjścia monitoringu suszy byłoby badanie wilgotności gleby na różnych jej poziomach w systemie ciągłym. Zadał również pytanie do przedstawicieli IUNG czy nie lepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie całego systemu od nowa niż poprawianie istniejącego.

Jerzy Kozyra, podkreślił, że do ustalenia właściwych form zarządzania w obliczu takich kryzysowych zdarzeń jakim jest susza, niezwykle ważna jest komunikacja i merytoryczna dyskusja. „W obliczu wielkiej zmiany klimatu istnieje potrzeba opracowania mądrej strategii na wielu płaszczyznach. IUNG opracowuje stosowne narzędzia, ale do ich wdrożenia potrzeba kosztownych badań polowych i walidacji modeli. Katalog możliwych czynników powodujących straty należy rozszerzyć. Czym innym jest bowiem np. stres termiczny spowodowany wysokimi temperaturami a czym innym deficyt wody. Podobnie jak rolnicy, wskazujemy to naszym decydentom. Zmianie powinna ulec procedura oceniania strat. Niestety nie od IUNG zależy czy Ministerstwo zmieni ustawę i rozporządzenie”.

Jerzy Kozyra powiedział również – co często podczas spotkań podkreśla przewodniczący Forum Władysław Piasecki, że potrzebna jest regionalizacja: „Na dzień dzisiejszy nie mamy narzędzia komputerowego, który rozwiąże tą sytuacje. Musimy działać oddolnie, i każdy region powinien mieć swoją strategię do stosowania. Inny jest klimat Polski wschodniej inny zachodniej, diametralnie różne są także gospodarstwa rolne i trudno jest działać w oparciu o jeden dokument dla całego kraju. Kolejną bowiem kwestią – różną od samego Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej – nad jaką należy się pochylić, jest aktualny stan prawny, w oparciu o który wypłacane jest wsparcie dla poszkodowanych gospodarstw. Ważna jest zmiana ustawodawstwa”.

Władysław Piasecki powiedział, że „choć walka o regionalizację, którą jako województwo lubuskie toczymy od 20 lat przypomina walkę z wiatrakami, to dalej ten temat będzie podnoszony”. Zwracając się z podziękowaniem do przedstawicieli IUNG za udział w spotkaniu, podziękował także za zaprezentowane stanowisko: „Jest to dla nas bardzo budujące. Jesteśmy otwarci na wszelkie sugestie, które będą od Państwa płynęły. Chcemy dołożyć swoją cegiełkę i sprawić, że aplikacja będzie bardziej wiarygodna. Nie chcemy pieniędzy z budżetu państwa, za coś co się nie wydarzyło i co nie miało miejsca”.

Zygmunt Jodko – prezes Lubuskiego Związku Rolników, inicjator spotkania w imieniu rolników zadeklarował solidną współpracę: „Tylko osadzenie na faktach da szansę na konkretne  rozmowy w Ministerstwie Rolnictwa i pozwoli na wprowadzenie zmian”. Powiedział także, że dziś rolnicy nie są w optymalnej sytuacji finansowej i nie powinno im się zabierać możliwości uzyskania wsparcia. A sam system, skoro nie działa poprawnie w dalszym ciągu powinien być wspomagany przez komisji suszowe.

Przedstawiciele IUNG podkreślili, że celem ich wizyty jest nawiązanie trwałej współpracy z lubuskimi rolnikami, bo jak zadeklarowali, w celu udoskonalenia Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej istnieje potrzeba uzupełnienia katalogu czynników istotnie wpływających na produkcję rolniczą w woj. lubuskim, którymi są m.in. terminy warunkujące rozwój upraw pojawiające się wcześniej niż w innych regionach kraju, intensywne gospodarowanie na glebach słabych, co w przypadku wystąpienia okresów niedoborów wody  w kluczowych fazach rozwoju roślin powoduje większe niż w innych regionach kraju straty w założonych plonach, zagrożenie coraz częstszymi falami upałów, które potęgują straty powodowane suszą, konieczność monitoringu w pełnym okresie wegetacyjnym wraz z uwzględnieniem innych czynników (niż susza) powodujących straty w plonach.

Instytut zainteresowany jest prowadzeniem dialogu z rolnikami, w tym m.in. poznawaniu ich opinii dot. systemu, możliwości jego rozwoju, zgłaszania przez rolników swoich spostrzeżeń i uwag mogących się przyczynić do dalszego rozwoju systemu, w tym głównie do uwzględniania lokalnej specyfiki rolnictwa w województwie lubuskim, tak by wraz z szybkim postępem technologicznym i rozwojem usług informatycznych działanie systemu było coraz bardziej efektywne.

 Aneta Jędrzejko